In 2021 worden een heleboel verjaardagen rond treinen gevierd*: een mooie aanleiding voor EUROPALIA om een festival te wijden aan een uitvinding die de wereld danig door elkaar schudde en die vandaag opnieuw een hoofdrol lijkt te gaan spelen.
Vanaf dit najaar 14 oktober tot en met 15 mei 2022 brengt EUROPALIA TRAINS & TRACKS een programma dat de trein benadert vanuit zowel een hedendaags, artistiek perspectief en dat draait rond vier elementen.
Impact op de maatschappij
De ontwikkeling van de spoorwegen katapulteerde de westerse maatschappij in de moderniteit. De trein betekende een enorme vooruitgang op het gebied van reizen, transport, architectuur en urbanisme, …, veranderde een hele levensstijl en beïnvloedde zo op een onuitputtelijke manier de kunstenscène. Zijn snelheid fascineerde en beangstigde, hij stond voor hoop op vooruitgang, maar ook voor wanhoop en ellende bij zijn aanleg in de koloniale gebieden en zijn inzet in de wereldoorlogen.
Die impact op de maatschappij is een startpunt van het festival en zijn nieuwe creaties. Niet enkel historisch gezien, maar ook en vooral vertrekkend vanuit de (mogelijke) impact van de spoorwegen vandaag en in de toekomst. De openingstentoonstelling, Sporen van moderniteit, bekijkt in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel de veranderingen die de trein teweegbracht in de kunst, van de impressionisten tot de futuristen en surrealisten. Verwacht grote namen als Monet, Caillebotte, Spilliaert en Boccioni maar ook hedendaags werk van onder anderen Fiona Tan.
Langsheen de lijn Oostende-Eupen, het langste en drukste treintraject door België en zijn verschillende (taal)gemeenschappen, worden zeven kunstwerken geïnstalleerd door evenveel kunstenaars, geselecteerd door curator Caroline Dumalin: Che Go Eun, Inas Halabi, Flaka Haliti, Chloé Malcotti, Sophie Nys, Marina Pinsky en Laure Prouvost. De werken verdiepen zich in lokale contexten, soms vergeten of verborgen, en verweven zich met de (semi-) publieke ruimte langsheen de sporen en in de stations.
Trainworld in Schaarbeek speelt in op de nostalgie rond treinen en verkent de tot de verbeelding sprekende Oriënt Express.
In het Centre de la Gravure et de l’Image Imprimée van La Louvière schetsen treinaffiches de verbanden tussen de spoorwegen en de maatschappij, met nieuw werk van kunstenaar Nayel Zeaiter.
Duurzaamheid
Stond de trein bij zijn ontstaan symbool voor de versnelling van de samenleving en voor de industrialisering, dan staat hij vandaag eerder voor een behoefte aan vertraging en een nood aan duurzaam leven en reizen, waarbij de nachttrein meer en meer fans voor zich wint. 2021 werd ook door de Europese Commissie uitgeroepen tot European Year of Rail en op verschillende plekken in Europa organiseert Europalia workshops rond de trein van de toekomst, debatten over de rol van de trein in de Green Deal en creatieve ateliers met kinderen en jongeren rond duurzaam reizen.
Tijd en beweging
Tijd en beweging zijn twee begrippen die niet los van de trein kunnen gezien worden. De verwarring van verschillende, lokale tijden tussen bestemmingen veroorzaakte in de negentiende eeuw treinongelukken en leidde uiteindelijk tot de standaardisering van de tijd - de kloktijd - die we nog steeds volgen.
Boeiend is niet louter de beweging van de trein op zich maar ook van de reiziger in die trein of in een station, waarvan het ontwerp niet altijd rekening houdt met diverse identiteiten en perspectieven. En bepaalden zeden en etiquette in de begintijden hoe we bewogen in deze ruimtes, dan worden we vandaag voornamelijk geleid door een virus, COVID-19.
Kunstenaar Rita Hoofwijk werkt in Jean een project uit voor de trein tussen Brussel en Amsterdam waarin ze de reiziger probeert los te rukken van de voortdurend aanwezige kloktijd en te brengen naar de reis zelf, de beweging, het landschap, … van de lineaire tijd naar de cyclische tijd. Ze vertrekt van een manifest over beweging van kunstenaar Jean Tinguely en ontwikkelt ook een tweede performance rond een van diens kinetische werken dat naar de Brusselse BOZAR komt, voor de tentoonstelling Rinus Van de Velde: Inner Travels.
De trein brengt het verhaal van deze hoofdtentoonstelling op gang en neemt je mee in het universum van Van de Velde, met als hoogtepunt zijn nieuwe film, in première voor het festival. Van de Velde creëert een eigen wereld, een microkosmos als een treintafel, geïnspireerd door imaginaire reizen en ontmoetingen met kunstenaars als Bonnard, Van Gogh, Beverly Buchanan en Fischli & Weiss.
Ontmoeting en afscheid
Ontmoetingen – en ook afscheid – zijn inherent verbonden aan treinen en stations, centrale plekken voor TRAINS & TRACKS. Choreograaf en danser Boris Charmatz vertrekt in zijn overweldigende durational performance La Ronde vanuit het ‘duo’ en laat zes uur lang dansers, muzikanten, acteurs en zangers elkaar ontmoeten als koppel. Charmatz brengt krachtige, intense bewegingen, dialogen en muziek naar het Brusselse Noordstation (in samenwerking met Charleroi Danse) en geeft de aanzet voor een hele reeks (participatieve) performances, installaties en concerten in stations en treinen over heel België.
Met het Ictus Ensemble wordt de allereerste Belgische treinrit (en ook de allereerste op het Europese vasteland) van 1835 tussen Brussel en Mechelen overgedaan, met onverwachte muzikale interventies op de trein en in de Centrale Werkplaats van de NMBS (Mechelen) van onder anderen Myriam Pruvot, Fritz Hauser en Ann Eysermans, die een fuga schreef voor locomotieven.
Mohamed Toukabri besliste danser en choreograaf te worden toen hij in het station van Tunis een breakdancer zag dansen. Toukabri ontwikkelt voor TRAINS & TRACKS een nieuwe performance rond breakdance, hiphop en hun connectie met de publieke ruimte en stations. Een performance die plaatsvindt in verschillende zalen (Concertgebouw Brugge, Théâtre de Liège, …), voorafgegaan door workshops in stations.
Voor Lost & Found (een coproductie met Cascophil en Muziektheater Transparant) verblijven een componist en een librettist gedurende telkens een week in een glazen box in de stations van Antwerpen, Brussel Centraal en London Saint-Pancras. Dagelijks componeren ze een korte opera rond de actualiteit, gebaseerd op input van de reizigers en opgevoerd tijdens de spitsuren.
Zes auteurs, waaronder Lize Spit, Rob Van Essen en Thomas Gunzig, maken hun eigen versie van de clichématige stationsroman en brengen hun tekst in de stations van Antwerpen en Luik (in samenwerking met Behoud De Begeerte). Schrijver Carl Norac krijgt een residentie in de trein.
EUROPALIA werkte zo in de voorbije, moeilijke maanden met tientallen enthousiaste partners en kunstenaars aan meer dan 50 artistieke projecten rekening houdend met mogelijke COVID-maatregelen maar hopelijk voor een najaar waarin kunstenaars en publiek elkaar weer volop kunnen ontmoeten.
EUROPALIA TRAINS & TRACKS, van 14 oktober 2021 tot en met 15 mei 2022. Het festival is volop in ontwikkeling; het volledige programma wordt deze lente vrijgegeven. Schrijf je in op onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte.
EUROPALIA werkt voor deze editie nauw samen met NMBS en Train World, haar museum.
*175 jaar geleden werden Brussel en Parijs als eerste hoofdsteden op het Europese continent per rail verbonden; 40 jaar TGV; 25 jaar Thalys…
